استان آذربايجان غربي

تقسيمات كشوري و مشخصات طبيعي استان

استان آذربايجان ­غربي با وسعت 37412 كيلومترمربع بين 44 درجه و 3 دقيقه تا 47 درجه و 24 دقيقه طول شرقي و 36 درجه و 5 دقيقه تا 39 درجه و 46 دقيقه عرض شمالي، در شمال غرب ايران ‌واقع ‌شده ‌اســت.

اين استان از شمال به جمهوري خود مختار نخجوان و كشور تركيه و از شرق به استان آذربايجان شرقي و از جنوب به استان كردستان و از غرب به كشورهاي تركيه و عراق محدود مي‌شود. براساس تقسيمات كشوري سال87 استان آذربايجان­غربي داراي 17 شهرستان، 40 بخش، 42 شهر،113 دهستان و 3031 آبادی داراي سكنه مي ‌باشد.

ارتفاعات استان آذربایجانغربی

ناهمواری ­های عمده در استان آذربایجان­ غربی در قسمت غربی آن یعنی در نواحی مرزي ايران و تركيه و ايران و عراق واقع گردیده ­است. این ارتفاعات که در واقع امتداد کوه ­های ارمنستان می ­باشند كه از شمال به جنوب کشیده شده و در نهایت به سلسله جبال شمالی زاگرس منتهی می­گردند. ارتفاعات عمده این ناحیه را کوه ­های مرزی ماکو، قطور، خوی در شمال که عموماً علائم مرزی بر روی آن ­ها قرار دارد و کوه ­های غرب ارومیه، پیرانشهر و سردشت در جنوب تشکیل می­دهند. این کوه­ ها در بیشتر ایام سال پوشیده از برف بوده و تقسیم کننده آب ­های مرزی می باشند. آب ­های قسمت شرقی به دریاچه ارومیه و آب ­های قسمت غربی به دریاچه وان در ترکیه منتهی می­ شود. این کوه ­ها که کمتر منظره یک سلسله کوه ممتد را دارا می­ باشند از آرارات خط الراُّس مرز ایران و ترکیه شروع شده و در امتداد خود مرز ایران و ترکیه را در غرب تشکیل می­دهند تا به کردستان، در ناحیه زاگرس شمالی می رسند. لازم به ذکر است مرتفع­ترین نقطه استان قله اورین به ارتفاع 3622 متر در شهرستان خوی و کم ارتفاع­ترین نقطه آن در محل خروج رودخانه زاب، از ایران به عراق به ارتفاع 620 متر در شهرستان سردشت واقع است.

جریانات آبی استان استان آذربایجانغربی

جريانات آبي استان شامل درياچه اروميه، رودخانه ­ها و تالاب ­هاي عمده استان مي باشد.

دریاچه ارومیه: دریاچه ارومیه گودالی مستطیلی است که در مغرب فلات آذربایجان از شمال به جنوب کشیده شده و با ابعاد وسیعی آب­ های حوضه ­ای به مساحت  35000 کیلومتر مربع از فلات آذربایجان را جذب نموده و موجبات تقسیم طبیعی آذربایجان به دو قسمت شرقی و غربی را فراهم ساخته است. این دریاچه تقریباً مابین 37 درجه و 38 درجه و30 دقیقه عرض شمالی،  و 45 درجه و 46 درجه طول شرقی واقع شده و در ارتفاع 1274 تا 1278 متری از سطح دریاهای آزاد قراردارد. دریاچه ارومیه شامل حدوداً 103جزیره کوچک و بزرگ بوده، که بزرگترین آن­ها  بنام جزیزه اسلامی هم اینک به علت کمبود آب دریاچه به شبه جزیره تبدیل شده است. سایر جزایر مهم آن کبودان، اشک داغی، قویون داغی و اسپیر می ­باشد.

رودخانه­های عمده استان: عمده‌ترين رودخانه ‌هايي كه در حوزه‌ هاي سه‌گانه مذکور وجود دارند عبارتند از:

الف- حوضه مغرب درياچه اروميه: رودهاي باراندوزچاي، زولاچاي، نازلوچاي، شهرچاي، زاب ‌و‌گدار، كه تماماً جزو رودهاي دائمي ‌مي ‌باشند.

ب- حوزه شمالي درياچه اروميه تا رود ارس: رودهاي قطور، آق­چاي، زنگبار و الند.

ج- حوزه جنوب درياچه اروميه (زاب كوچك): رودخانه ­هاي زرينه ­رود (جغتـاي)، سيمينه ‌رود (تاتائو)، مهـاباد رود و سـاروق مهمتـرين رودخانه‌هاي اين حوزه مي‌ باشند.

تالاب­هاي عمده استان: مساحت تالاب ­هاي استان بيش از 70 كيلومتر مربع تخمين زده شده كه برخي داراي آب شيرين و برخي آب شور هستند. اين تالاب ­ها محل زندگي  بيش از 140 گونه از انواع مختلف پرندگان آبزي مي ‌باشند و عمده­ترين اين تالاب­ ها تالاب آق‌گل، بورالان، ياريم قيه و كينگور در شهرستان ماكو، تالاب ناور در شهرستان چالــدران، تـالاب آق ‌زيـارت در شهرستـان سلمـاس تـالاب جـمال­آبـاد در شهرستـان اروميه، تالاب حسنلو، سولدوز، يادگارلو، گرده ‌قيط، ميمند شيطان‌آباد و دورگه سنگي در شهرستان نقده، تالاب كاني برازان، گروس، گپي باباعلي و سد انحرافي يوسف در شهرستان مهاباد، تالاب چنگيز بابا­علي در شهرستان مياندوآب و تالاب سد انحرافي نوروزلو در شهرستان شاهين­ دژ مي ‌باشند.

 آب و هوا (اقليم) استان آذربایجانغربی

اندازه­گيري مشخصه ­هاي جوي از سال 1320 در كشور آغاز شده است. در حال حاضر، جمع­ آوري آمارهاي مربوط به هواشناسي از طريق اندازه­گيري مشخصه­ هاي جوي (درجه حرارت و ...) در   ايستگاه ­هاي سينوپتيك مستقر در نقاط مختلف استان انجام مي­گيرد كه در اين فصل، آمار مربوط به ايستگاه­ هاي سينوپتيك مستقر در استان شامل درجه حرارت، بارندگي، رطوبت نسبي، تعداد روزهاي يخبندان، ساعات آفتابي و سرعت وزش باد ارائه شده است. لازم به ذكر است بدليل واقع شدن استان در عرض­ هاي جغرافياي بالا و ارتفاع زياد، ميانگين سالانه دماي آن نسبت به ميانگين سالانه دماي اكثر مناطق كشور كمتر بوده و جزء مناطق سردسير كشور محسوب مي‌شود. بدليل بري بودن هواي استان اختلاف دماي حداقل و حداكثر مطلق آن زياد مي ‌باشد، بطوريكه دماي 44 درجه بالاي صفر در ايستگاه داشبند و 34 درجه زير صفر در ايستگاه خوي مشاهده شده است با اينحال هر چقدر از نواحي شرقي استان به سمت كوهستان­ هاي غربي حركت مي ‌كنيم از ميزان دماي هوا كاسته مي ‌شود.

استـان آذربـايجـان ­غربـي با توجـه بـه موقعـيت جغرافيايي تحت تأثير توده ­هاي هوايي متفاوتي در طي سال مي ‌باشد كه عمدتاً به چهار توده تقسيم مي ‌شوند.

الف) توده هواي سرد شمالي: اين توده هوا، از نواحي قطبي شمال (نزديكي گرينلند) منشأ مي­گيرد و عمدتاً در فصل زمستان منطقه را تحت تأثير قرار مي­دهد، و در زمان نفوذ آن هواي استان تا اندازه زيادي سرد مي­گردد.

ب) توده هواي قطبي سيبري: اين توده هوا از نواحي شمال سيبري سرچشمه مي­گيرد و در فصـل زمستان بصـورت امـواج سردي از سمت شمال شرقي به جنوب ‌غربي جريان پيدا مي­­­­­كند. ورود اين توده به استان، هوايي سرد با جوي صاف را به همراه داشته و بدليل گذر از درياي خزر در بعضي مواقع رطوبت مناسب را جهت بارش به همراه دارد.

ج) توده هواي قطبي بحري: اين توده هوا از سمت شمال غربي وارد استان مي‌شود و  بدليل جذب رطوبت مناسب در هنگام عبور از درياي سياه و مديترانه باعث ايجاد بارش ­هايي در سطح استان در خلال فصول تابستان و زمستان مي ‌شود.  اكثر بارشهايي كه در فصل تابستان روي مي‌دهد معلول عملكرد اين سيستم است.

د) توده هواي حاره بحري: منشأ تشكيل اين توده هوا قاره اروپاست و با داشتن پايداري قوي در لايه‌ هاي پاييني خود، نمونه بارزي از يك توده هواي گرم و داراي سيستم ابري است.

متوسط بارندگي درازمدت ساليانه استان، بين حدود 450  ميلي‌متر مي ­باشد كه با توجه به متوسط بارندگي280 ميلي‌متر در ايران در وضعيت خوبي قرار دارد و به همين دليل داراي رودهاي دائمي زيادي است. 

بدليل كوهستاني بودن، اكثر بارش ­های استان  بصورت برف مي‌ باشد. از لحاظ ميزان بارش، سه حوضه جغرافيايي در استان مي توان تشخيص داد:

الف- حوضه مغرب درياچه اروميه: در اين حوزه هر چقدر از مغرب به مشرق حركت مي‌ كنيم از ميزان نزولات جوي كاسته مي­ شود و در كوه­ هاي مرزي خصوصاً در اطراف سردشت ميزان بارش به 800  ميلي­متر مي ­رسد ولي در اطراف درياچه اروميه  به حدود 300 ميلي‌متر هم كاهش مي ‌يابد. بالاترين نزولات جوي در نيمه جنوبي اين حوضه اتفاق مي­افتد و به همین دلیل تنها منطقه جنگلي آذربايجان ­غربي در آن واقع شده است.

ب- حوزه شمالي درياچه اروميه تا رود ارس: هر چقدر از ‌شمال ‌درياچه ‌اروميه ‌به طرف رود ارس پيش مي‌رويم به تدريج از ارتفاع زمين كاسته شده‌ و ‌ميزان بارش نيز از400 ميلي‌متر به250 ميلي‌متر كاهش پيدا مي‌كند.

ج- حوزه جنوب درياچه اروميه: نواحي كوهستاني مرتفع اين حوزه سرچشمه شاخه‌ هاي اصلي رودهاي مهمي چون سيمينه­ رود، مهاباد ­رود، زرينه­ رود و قزل ‌اوزن مي ‌باشد. ميزان بارندگي در اين سرچشمه‌ ها بين600 الي800 ميلي‌متر اندازه‌گيري شده است در حاليكه هرچقدر به نواحي پست درياچه اروميه نزديك­تر مي­شويم ميزان بارش كاهش مي ‌يابد. اين كاهش ميزان بارندگي در منطقه جنوب شرقي و در سمت تكاب نيز محسوس می­باشد.

پوشش گياهي استان آذربایجانغربی

پوشش گياهي استان شامل جنگل و مرتع می باشد:

جنگل: تنها منطقه جنگلي استان در شهرسـتان ســردشت و نـواحـي اطـراف آن واقـع شــده است كـه مساحتي بين60 الي 80  هزار هكتار را پوشش می­دهد، که بدليل عدم حفاظت مناسب با گذشت زمان از مساحت و كيفيت آن­ ها كاسته شده است. منطقه جنگلي مذكور شامل انواع درختان ميوه‌ اي (انگـور، پسته وحشي، زالزالـك، و  بـادام كـوهي) و گونـه ‌هاي درختي غير مـيـوه ­اي (افرا، سرخ دليـك و سياه دليك، نارون، خــار سفيد و سيــاه) مي ‌باشد.

مرتع: استان آذربايجان‌ غربي بدليل داشتن مراتع مناسب از مناطق مستعد جهت فعاليت دامپروري محسوب می­شود. مراتع استان به سه قسمت قشـلاقي، ييـلاقي و مـيان بنــد (آران) تقسيم مي ‌شوند، كه مـراتع ييـلاقي در ارتفـاعـات اســتان، مـراتع قشـلاقي، كــه بيش­تر جهـت كشت و زرع استفـاده مي ­شوند، در دشت­ هاي كم ارتفاع واقع شده ‌اند. حد فاصل اين دو مرتع را مراتع ميان بند تشكيل مي ‌دهند. از نظر درجـه و كيفيت مراتع، با توجه به برآوردها حدود 1148405هكتار را مراتع مناسب ‌و 345547 هكتار را اراضي مرتعي نامناسب و 1030471 هكتار را رويشگاه بالقوه اراضي مرتعي مناسب تشكيل مي‌دهند.

ادامه مطلب در بخش دوم