ماده 26- ديوان بين ‌المللي دادگستري مي‌ تواند، در هر موقع، بنا به تشخيص خود، يك يا چند شعبه كه لااقل مركب از سه نفر باشد، تشكيل دهد، تا به دعاوي ‌از يك طبقه معين، مثلاً به دعاوي راجع به كار و يا راجع به ترانزيت و ارتباطات، رسيدگي نمايد.

تبصره یک: ديوان مزبور مي ‌تواند، در هر موقع، براي رسيدگي به يك كار معين شعبه‌ اي تشكيل دهد، عده قضات اين شعبه را خود ديوان، با رضايت طرفين ‌دعوي، معين مي ‌نمايد.

تبصره دو: شعبه ‌هاي مذكور در اين ماده در صورتي كه طرفين تقاضا نمايند حكم خواهند داد.

ماده 27- هر حكمي كه به وسيله شعبه ‌هاي مذكور در ماده 26 و 29 داده شود به منزله حكمي خواهد كه خود ديوان داده باشد.

ماده 28- شعبه‌ هاي مذكور در ماده 26 و 29 مي ‌توانند با رضايت طرفين، در خارج از لاهه منعقد گشته و اجراي وظيفه نمايند.

ماده 29- به منظور پيشرفت سريع امور همه ‌ساله ديوان بين ‌المللي دادگستري يك شعبه مركب از پنج قاضي تشكيل خواهد داد تا در صورت‌ درخواست طرفين رسيدگي اختصاري نمايد. به علاوه دو نفر قاضي نيز معين خواهند شد تا جاي هر قاضي را كه نتواند در محاكمه شركت كند بگيرند.

ماده 30- ديوان بين ‌المللي دادگستري به موجب آيين‌ نامه طرز انجام وظايف و اختيارات و مخوصاً آيين دادرسي خود را معين مي ‌نمايد.

تبصره: آيين‌ نامه ديوان مزبور مي ‌تواند وجود معاونيني را پيش‌ بيني نمايد كه در خود ديوان يا در شعبه‌ هاي آن بدون داشتن حق رأي حضور به هم رسانند.

‌ماده 31- قضاتي كه مليت هر يك از طرفين دعوي را دارند حق خواهند داشت در رسيدگي به دعوايي كه در ديوان بين‌ المللي دادگستري مطرح است شركت ‌نمايند.

تبصره یک: اگر در ديوان مزبور يك قاضي از مليت يكي از اطراف دعوي باشد هر طرف ديگر مي ‌تواند شخصي را به انتخاب خود معين نمايد تا به عنوان قاضي‌شركت در محاكمه كند. اين شخص بايد حتي‌الامكان از ميان كساني انتخاب گردد كه بر طبق ماده 4 و5 معرفي شده‌اند.

تبصره دو: هر گاه در ميان قضات ديوان هيچ كس از مليت اطراف دعوي وجود نداشته باشد هر يك از آنها مي‌ تواند يك نفر قاضي به طريقي كه در فقره پيش ‌مذكور است معين كند.

تبصره سه: مفاد اين ماده در مورد ماده 26 و 29 نيز رعايت خواهد شد.

در اين موارد رئيس ديوان از يك، و عندالاقتضاء از دو نفر از اعضاء ديوان كه شعبه را تشكيل مي ‌دهند تمنا خواهد كرد كه جاي خود را به اعضايي كه ‌مليت اطراف ذينفع را دارند واگذار كنند، و اگر در ميان اعضاء عضوي از مليت اطراف دعوي نباشد، و يا در صورت بودن آن عضو نتواند در محاكمه ‌شركت كند، جاي خود را به قضاتي واگذار كنند كه اطراف دعوي مخصوصاً معين كرده ‌اند.

تبصره چهار: هر گاه در يك محاكمه چندين طرف مشترك ‌المنفعه باشند تمام آنها از حيث اجراي مقررات فوق در حكم يك طرف خواهند بود. در صورت ترديد ‌حكم ديوان قاطع است.

تبصره پنج: قضاتي كه به نحو مذكور فقره 2 و 3 و 4 اين ماده معين مي ‌شوند بايد مقررات ماده 2 و فقره دوم از ماده 17 و همچنين مقررات ماده 20 و 24 اين ‌اساسنامه درباره آنها رعايت گردد. قضات مزبور در پايه تساوي كامل با همقطاران خود شركت در رأي خواهند كرد.

ماده 32- اعضاي ديوان مقرري ساليانه دريافت خواهند نمود.

تبصره یک: به رئيس ديوان فوق‌ العاده مخصوص ساليانه پرداخت مي ‌شود.

تبصره دو: نايب ‌رئيس ديوان براي هر روزي كه شغل رياست را انجام مي ‌دهد فوق ‌العاده مخصوص دريافت خواهد داشت.

تبصره سه: قضات غير از اعضاء ديوان به موجب ماده 31 معين مي ‌شوند براي هر روزي كه انجام وظيفه مي ‌نمايند حق‌ الزحمه‌ اي دريافت خواهند نمود.

تبصره چهار: مقرري و فوق‌العاده و حق‌الزحمه‌هاي مذكور در فوق را مجمع عمومي معين مي ‌نمايد ميزان آنها را نمي ‌توان در مدت مأموريت قضات پايين آورد.

تبصره پنج: مقرري دفتردار را مجمع عمومي بنا به پيشنهاد ديوان معين خواهد كرد.

تبصره شش: شرايطي را كه به موجب آن درباره قضات ديوان بين ‌المللي دادگستري و دفتردار آن مبلغي به عنوان وظيفه برقرار مي‌گردد و همچنين شرايطي را كه‌ بر طبق آن بايد مخارج سفر قضات و دفتردار درباره آنها مسترد گردد آيين‌ نامه ‌اي معين خواهد نمود كه به تصويب مجمع عمومي مي ‌رسد.

تبصره هفت: مقرري و فوق‌العاده و حق‌الزحمه‌ها از هر ماليات معاف مي‌ باشند.

ماده 33 - مخارج ديوان بين‌ المللي دادگستري به نحوي كه از طرف مجمع عمومي معين مي ‌شود به عهده ملل متحد خواهد بود.

فصل دوم

در صلاحيت ديوان بين‌ المللي دادگستري

ماده 34- فقط دولتها مي ‌توانند به ديوان بين ‌المللي دادگستري رجوع كنند.

تبصره یک: ديوان مزبور مي ‌تواند، بر طبق شرايط مقرر در آيين‌ نامه خود، در مورد دعاوي كه به ديوان رجوع شده است از مؤسسه‌ هاي بين ‌المللي عمومي ‌اطلاعات بخواهد و نيز اطلاعاتي را كه اين مؤسسات مبتكراً به ديوان مي ‌دهند دريافت خواهد داشت.

تبصره دو: هر گاه در ضمن دعوايي كه به ديوان رجوع گرديده، تفسير سند تأسيس يك مؤسسه بين‌ المللي عمومي و يا تفسير قرارداد بين ‌المللي كه به موجب آن ‌سند قبول شده است مطرح مباحثه گردد، دفتر ديوان بايد مراتب را با تمام قسمتهاي كتبي محاكمه به اطلاع آن مؤسسه برساند.

ماده 35- دولتهاي امضا كننده اين اساسنامه حق رجوع به ديوان بين ‌المللي دادگستري دارند.
تبصره یک: شرايطي كه به موجب آن ساير دولتها مي‌ توانند، با رعايت مقررات خاص عهدنامه ‌هاي جاري، به ديوان مزبور رجوع كنند، از طرف شوراي امنيت ‌معين خواهد شد بدون اين كه در هيچ مورد در آن شرايط براي اطراف دعوي يك عدم تساوي در مقابل ديوان توليد گردد.

تبصره دو: هرگاه دولتي كه عضو ملل متحد نمي‌ باشد طرف دعوي واقع گردد، ديوان بين ‌المللي دادگستري سهميه ‌اي را كه بايد آن دولت در مخارج ديوان ‌متحمل گردد معين خواهد نمود. معذلك اگر آن دولت در مخارج ديوان شركت داشته باشد ديگر اجراي اين حكم مورد نخواهد داشت.

ماده 36- ديوان بين ‌المللي دادگستري نسبت به كليه اموري كه اطراف دعوي به او رجوع مي ‌كنند و همچنين نسبت به موارد خاصي كه به موجب منشور ملل‌ متحد يا به موجب عهدنامه و قراردادهاي جاري پيش ‌بيني شده است صلاحيت رسيدگي دارد..

تبصره یک: دولتهاي امضا كننده اين اساسنامه مي ‌توانند، در هر موقع، اعلام دارند كه قضاوت اجباري ديوان بين ‌المللي دادگستري را نسبت به تمام اختلافاتي كه ‌جنبه قضايي داشته و مربوط به موضوعات ذيل باشد در مقابل هر دولت ديگري كه اين تعهد را متقبل گردد به خودي خود و بدون قرارداد خاصي قبول ‌مي ‌نمايند:

الف) تفسير يك عهدنامه.

ب) هر مسئله كه موضوع حقوق بين ‌المللي باشد.

ج) حقيقت هر امري كه در صورت ثبوت نقض يك تعهد بين ‌المللي محسوب مي ‌گردد.

‌د) نوع و ميزان غرامتي كه بايد براي نقض يك تعهد بين ‌المللي داده شود.

تبصره دو: اعلاميه ‌هاي مذكور در بالا ممكن است بدون هيچ قيد و يا به شرط معامله متقابله با چند دولت و يا با بعضي از آنها و يا براي مدت معيني به عمل‌ آيد.

تبصره سه: اين اعلاميه ‌ها به رئيس كل دبيرخانه ملل متحد تسليم مي ‌گردند، و مشاراليه رونوشت آن را به امضا كنندگان اين اساسنامه و همچنين به دفتردار ‌ديوان بين‌ المللي دادگستري ارسال مي‌ دارد.

تبصره چهار: اعلاميه ‌هايي كه به موجب ماده 36 اساسنامه ديوان دائمي دادگستري بين ‌المللي براي مدت معيني به عمل آمده و هنوز آن مدت منقضي نگشته ‌است، در روابط بين امضا كنندگان اين اساسنامه در حكم آن خواهد بود كه قضاوت اجباري بين‌ المللي دادگستري براي بقيه مدت مذكور در آن اعلاميه ‌ها‌ و بر طبق مقررات آنها قبول شده است.

تبصره پنج: در صورت اختلاف راجع به صلاحيت ديوان حكم ديوان قاطع است.
‌ماده 37- هر گاه به موجب يك عهدنامه يا قراردادي كه هنوز معتبر است، ارجاع اختلاف به هيأت قضاتي پيش ‌بيني شده باشد كه بايستي از طرف‌ جامعه ملل و يا ديوان دائمي دادگستري بين ‌المللي تشكيل گردد، نسبت به امضا كنندگان اين اساسنامه آن هيأت قضات عبارت خواهد بود از ديوان‌ بين ‌المللي دادگستري.

‌ماده 38- ديوان بين ‌المللي دادگستري كه مأموريت دارد اختلافاتي را كه به او رجوع مي‌شوند بر طبق حقوق بين ‌المللي قطع و فصل نمايد، موازين زير را اجراء‌ خواهد كرد:
‌الف) عهدنامه ‌هاي بين ‌المللي را اعم از عمومي و خصوصي كه به موجب آن قواعدي معين شده است كه طرفين اختلاف آن قواعد را صريحاً ‌شناخته‌ اند.

ب) رسوم بين ‌المللي را به منزله دليل يك معمول به عمومي كه مثل يك اصل حقوقي قبول شده است.

ج) اصول عمومي حقوقي كه مقبول ملل متمدن است..

د) با رعايت حكم ماده 59 تصميمات قضايي و عقايد برجسته‌ ترين مؤلفين ملل مختلف را به منزله وسايل فرعي براي تعيين قواعد حقوقي.

تبصره: مقررات اين ماده به حقي كه ديوان دادگستري بين‌ المللي دارد و به موجب آن مي‌ تواند در صورت تقاضاي طرفين درباره آنها به نحو تساوي بر طبق‌ قانوني حكم دهد خللي وارد نياورد.

فصل سوم

در آيين دادرسي

ماده 39- زبانهاي رسمي ديوان بين ‌المللي دادگستري فرانسه و انگليسي است. هر گاه اطراف دعوي موافقت نمايند كه تمام جريان كار به زبان فرانسه به عمل ‌آيد حكم نيز به زبان فرانسه امضاء خواهد شد. هر گاه اطراف دعوي توافق نمايند بر اين كه تمام جريان كار به زبان انگليسي به عمل آيد حكم نيز به زبان ‌انگليسي داده مي ‌شود.

تبصره یک: در صورت نبودن موافقتي براي تعيين زباني كه بايد استعمال شود اطراف دعوي مي ‌توانند در تقريرات خود هر يك از اين دو زبان را كه ترجيح‌ مي‌دهند بكار برند و حكم ديوان نيز به فرانسه و انگليسي داده خواهد شد. در اين صورت خود ديوان معين مي ‌كند كه كداميك از اين دو نص معتبر ‌خواهد بود.

تبصره دو: ديوان به درخواست هر طرفي اجازه خواهد داد كه آن طرف زباني غير از فرانسه يا انگليسي به كار برد.

ماده 40- دعاوي به اقتضاي مورد يا به وسيله ابلاغ توافق اطراف دعوي و يا به وسيله دادخواستي كه به دفتردار داده مي ‌شود به ديوان رجوع مي ‌شود و در هر‌دو صورت بايد موضوع اختلاف و اطراف دعوي معين گردند.

تبصره یک: دفتردار فوراً عرض حال را به هر ذينفعي ابلاغ مي ‌كند.

تبصره دو: و نيز نامبرده موضوع را به وسيله رئيس كل دبيرخانه به اطلاع اعضاء ملل متحد و همچنين به اطلاع ساير دولتهايي كه حق رجوع به ديوان دارند ‌مي‌ رساند.

ماده 41- ديوان بين ‌المللي دادگستري اختيار دارد در صورتي كه تشخيص دهد كه اوضاع و احوال آن را ايجاب مي ‌كند تعيين نمايد كه چه اقداماتي براي حفظ‌ حقوق طرفين بايد موقتاً به عمل آيد.

تبصره یک: تا صدور حكم قطعي تعيين اين اقدامات بايد فوراً به طرفين اختلاف و به شوراي امنيت ابلاغ گردد.

ماده 42- نمايندگي طرفين در ديوان بين ‌المللي دادگستري به عهده كساني است كه از طرف آنها معين مي‌ شوند.

تبصره یک: طرفين مي ‌توانند در محضر ديوان از مشاورين حقوقي و يا وكلاي دادگستري كمك بگيرند.

تبصره دو: نمايندگان و مشاورين و وكلاي طرفين در محضر ديوان داراي مزايا و مصونيتهايي خواهند بود كه براي انجام آزادانه وظايف آنها لازم مي ‌باشد.

ماده 43- آيين رسيدگي دو مرحله دارد يكي كتبي و ديگري شفاهي.

تبصره یک: آيين كتبي عبارت است از ابلاغ لوايح متقابل و عندالاقتضاء جواب آنها به قاضي و به طرف و همچنين از ابلاغ اوراق و مدارك مربوط به دعوي.

تبصره دو: ابلاغ به وسيله دفتردار و به ترتيب در مدتي كه از طرف ديوان معين مي ‌شود به عمل مي‌ آيد.

تبصره سه: رونوشت مصدق هر قسم اوراق كه يكي از طرفين مي‌دهد بايد به طرف ديگر ابلاغ شود.

تبصره چهار: آيين شفاهي عبارت است از استماع اظهارات شهود و كارشناسان و نمايندگان و مشاورين حقوق و وكلاي دعوي.

ماده 44- براي ابلاغ به هر كسي غير از نمايندگان و مشاورين و وكلاي طرفين ديوان بين ‌المللي دادگستري بايد مستقيماً به دولتي مراجعه كنند كه ابلاغ در ‌خاك آن دولت توليد اثر خواهد كرد.

تبصره: همين ترتيب در صورتي نيز مقرر است كه امر راجع باشد به اين كه در محل به جمع ‌آوري هر گونه وسايل اثبات اقدام گردد.

ماده 45- رسيدگي در تحت رياست رئيس و در صورت غيبت او تحت رياست نايب‌ رئيس به عمل مي ‌آيد.

در صورتي كه نه رئيس باشد و نه نايب‌ رئيس رياست به عهده قديمي ‌ترين قاضي از ميان قضات حاضر خواهد بود.

ماده 46- جلسه رسيدگي علني است مگر اين كه خود ديوان تصميم ديگري بگيرد يا اين كه طرفين درخواست نمايند كه جلسه بدون حضور تماشاچي منعقد‌گردد.

ماده 47- در هر جلسه صورتجلسه ‌اي مرتب خواهد شد كه به امضاء رئيس و دفتردار مي ‌رسد.

تبصره: فقط اين صورتجلسه اعتبار سند رسمي خواهد داشت.

ماده 48- ديوان بين ‌المللي دادگستري براي اداره كردن جريان دعوي و تعيين ترتيبات و مهلت هايي كه بايد هر يك از طرفين بر طبق آن آخرين تقاضاي‌خود را از ديوان بنمايند قرارهايي صادر و هر اقدامي را كه براي اقامه ادله مقتضي باشد به عمل مي ‌آورد.
‌ماده 49- ديوان بين ‌المللي دادگستري مي‌ تواند حتي قبل از شروع به بيانات دفاعي طرفين، از نمايندگان آنها بخواهد كه تمام مدارك را تقديم و كليه‌ توضيحات خودشان را بدهند.

در صورت امتناع اين نكته را ديوان مزبور منظور نظر خواهد داشت.

ماده 50- در هر موقع ديوان مي ‌تواند يك تحقيق و يا يك كارشناسي را به هر شخص يا هيأت يا دفتر يا كميسيون و يا مؤسسه ‌اي كه خود ديوان انتخاب‌ مي ‌كند رجوع نمايد.

ادامه مطلب در بخش سوم